Yaşanan travmatik olaylar, kendi başlarına gelmese de, çevrelerinde olması, haberlerden duymaları gibi nedenlerle çocukları etkiler. Çocuklar yaşam içinde çeşitli travmalarla karşılaşırlar. Kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan, çoğu kez olağan dışı ve beklenmedik olayların yol açtığı etkilere ruhsal travma diyoruz. Bu travmalar trafik kazaları, ev kazaları gibi travmalar olabileceği gibi deprem, yangın, sel, savaş ya da terör gibi travmalar da olabilir. Ayrıca cinsel ve fiziksel istismarlar, duygusal istismarlar, kaçırılma, ölümlere tanık olmak çocuklar için önemli travmalardır. Travmalar her yaşta insanın bazı psikiyatrik sorunlar yaşamasına neden olur. Bu sorunlar travma sonrası stres bozukluğu başlığı altında toplanır. Travma olmadan da, sadece olma olasılığı düşünüldüğünde aynı etkiler ortaya çıkabilir. Travmalar kısa ve uzun dönemde olumsuz ruhsal etkiler bırakır.
Travmalar, çocuk ve gençlerin alıştıkları sistemi bozar ve inanç sistemlerini sarsar. Yeterlilik duyguları, öz güven ve öz saygıları zedelenir. Bugünleri kadar gelecek için olan endişelerini arttırır. Üzüntü, kontrol kaybı ve güçsüzlük yaşamalarına neden olur. Okullarına devam edenlerde başarıda düşme sık görülür.
TRAVMA SONRASINDA RUHSAL SORUNLAR ÇIKAR
Travma sonrası, olaya ilişkin anıların sık sık akla gelmesi ve zihinde tekrar tekrar yaşanması (çocuklarda bu durum oyunlar şeklinde olabilir), korkulu rüyalar görme, olayı anımsatan uyaranlara şiddetli tepki verme, olaya ilişkin hatırlatıcı her şeyden uzak durma çabası, umutsuzluk, uykusuzluk, sinirlilik, tahammülsüzlük, dikkat ve hatırlama işlevlerinde bozulma, sıçrama, her an tetikte olma duygusu, nedensiz bedensel yakınmalar, sürekli korku, yetersizlik, umutsuzluk hissi yaşanabilir. Olaydan hemen sonra oluşabileceği gibi, aylar sonra da ortaya çıkabilir. Çocuklar erişkine benzer tepkiler verirler. Onların yaşa özgü farklı tepkileri olabilir. Erişkinlerden farklı olarak, başlarına gelen olayın kendi suçları olduğunu düşünebilirler. Yaşlarından daha küçük, bebeksi davranışlar gösterebilirler. Yakınlarına büyüklere aşırı bağlanma, ayrılmaya katlanmama sıktır. Bu durum bazen aileler tarafından körüklenebilir.
Her yaşta çocukların tüm bulguları oyunlarına yansır. Okul çağı çocukları ve daha büyük çocuklarda savaş, terör gibi travmalardan sonra silahla oynama, şiddet içerikli oyunlar artabilir. Ayrıca tüm yaşlarda ruhsal etkilere bağlı vücut ağrıları gibi bedensel yakınmalar gözlenebilir.
Travma, depresyon ve benzeri başka hastalıklar için risktir. Küçük yaştaki çocuklarda anlatım yetersizlikleri nedeni ile travma sonrası stres bozukluğunu anlamak zor olabilir. Aynı zamanda bulgular hemen travma sonrasında ortaya çıkabildiği gibi, aylar sonra da ortaya çıkabilir ve bu nedenle anlaşılmayabilir. Travmaya yakın olma, ailenin etkilenme düzeyi, desteklenmenin yeterliliği, olaylara ilişkin konuşmaların çokluğu, çocuğun daha önceden var olan sorunları travmanın etkisinin artmasına neden olabilir. Ailenin çocuğa güven vermesi, çocuğun yaşına uygun bilgilendirilmesi, çaresizlik hissinin geçmesi için erişkinlerin konuşmaları, yaklaşımları çocukları korumak ve tedavi için ilk yapılması gerekenlerdir. Tedavide travmaya neden olan etkenden çocuğu uzaklaştırmak önemlidir. Sonra yaşına ve bulgulara uygun tedavi yöntemi seçilir. Tedavi edilmediği zaman süreğen hale gelir. Travmaların arttığı, travma bölgelerinde yaşamasalar bile erişkinlerin konuşmaları, haberler, çevrede konuşulanlar gibi nedenlerle hızla öğrendikleri süreçler nedeni ile çocuk ve gençler, travma sonrası stres bozukluğu belirtileri gösterebilirler. Onları travmadan uzak tutmak, yaşlarına uygun açıklamalar yapmak, doğru ama korkutmayacak şekilde bilgilendirmek, TV ve internette uygun olmayan, korkutucu terör görüntülerinden sakınmak bu günlerde yapılması gereken şeylerin başında gelmektedir.
