Kendinizi nasıl tanıtıyorsunuz? İş yerinizdeki unvanınız adınızdan önce mi dökülüyor dudaklarınızdan? Çevrenizde ne kadar çok emekli diye başlayan üst düzey unvanı kullanmaya devam eden kişi var, hiç dikkatinizi çekti mi? Geçenlerde katıldığım bir kurumsal toplantıda birçok kişinin birbirine “Sayın Başkan” diye hitap ettiğini duyduğumda, bu sorular yeniden aklıma geldi. Odada toplantının tek başkanı vardı. Ama eski başkanlar, neyin başkanı ya da müdürü olduğunu anlamadığım unvanlar, isimlerden önce hatta isimsiz telaffuz edilirken kimse garipsemiyordu. Hatta herkes mutluydu. Toplantı sonrası benim gibi dışarıdan katılan birine “Toplantıya kimler katıldı?” diye sorsalar “5-6 başkan, 2-3 müdür” dışında verecek yanıt bulunamazdı. Kimlik duygumuz nasıl gelişir? “Kimliğimizi neler belirler ve iş unvanları bizi mi; biz mi iş unvanlarını temsil ederiz?” sorularına yanıt arayalım istedim.
Doğduğumuz anda başlar kimlik bulma çabaları. Elbette aradığımız şey, anne babamızın verdiği isim ve kayıtlara geçtiğimiz nüfus belgesinden daha zor elde edilir. Annemiz, onunla ilişkilerimiz, sonra babamız ve diğerleri. Özdeşim yaparak, deneyerek, kendimizden getirdiklerimizi katarak oluştururuz. Oluşturduğumuz kimliğimiz, benliğimizi tanımlayan bir çekirdektir. Tam her şey oldu denilirken, ergenlik dönemi gelir, çatar. Bu dönemde, hem kendimiz hem de başkaları için kim olduğumuz sorusunun yanıtını ararız. Çünkü o zamana kadar elde ettiğimiz rollere ve o rollerin sorumluluklarına, yeni alınması gereken rollerle, yeni sorumluluklar eklenir. Toplumsal beklentilerle yeniden gözden geçirilir, getirdiklerimizle yenileri birbirine eklenir, becerebilirsek kimlik duygumuz tamamlanmış ve bunun getirdiği güvene kavuşmuşuz demektir. Yani, ben kimim, neyim sorularının karşısında, fazla bocalamadan kendi kimliğimizi tanıyabilmiş ve kabullenmiş oluruz.
Kimlik duygumuz tek parçadan oluşmaz. Kimliğin; cinsel, mesleksel ve toplumsal öğeleri vardır. Çocukluğumuzda oluşan cinsel kimliğimiz, ergenlik döneminde sınamadan geçer. Cinsel kimliğimizi ve yeterliliğimizi başkalarıyla karşılaştırmaya başlarız. Bazen yetersiz bulur üzülürüz; hatta sorun olduğunu, hatta bu sorunla yaşamanın olanaksız olduğunu düşünürüz. Kimi zaman, bu karşılaştırmalar bizi yanıltır; başka cinsel kimlik seçimlerimiz olduğunu sanır, bundan sıkıntı duyarız. Gençliğimiz içinde, zamanla, kendi cinsel yapımızı ve yeterliliğini kabullenir ve cinsel kimlik duygumuza kavuşuruz.
Gençliğe kadar, toplum içinde yer aramamız gerekmez. Ailemizin kimliği içinde varızdır. Ama ergenliğe gelince, kendi toplumsal rollerimizi, yerimizi, değerimizi bilmemiz ve başkalarına göstermemiz gerekir. Toplum içinde yer alabilme adına gruplara girer, bazen kimliğimizi bulmaktan öte, yitiririz. Onlar tarafından kabul görme adına, adeta başkası oluruz. Acımasızlıkla tanışırız, başka olanı dışlama, uymayanı uzaklaştırma ve bunlara karşı koyup “beni” koruma sancılıdır. Bu dönemde aşklarımız, kendimizi anlatmanın yoludur. Kimliğimizi bir başkasına aktarma ve onun kabulünü alma çabası. Aşk, onun bizi nasıl algıladığını öğrenme ve onun bizden yansıttıklarıyla kendi kimliğimizi tanımanın yoludur. Eğer başarabilirsek tümü, bizi kendimizin toplumsal kimliğini tanıma ve başkalarına anlatarak, kendimizi kabul ettirmeye ulaştırır.
Toplum içinde kim olduğunuzun yanıtlarından biri de, ne iş yaptığınızdır. Bu nedenle sağlanan eğitim ve iş olanaklarının kısıtlı olduğu ülkelerde, mesleki kimliğe ilişkin kargaşa ve sorun yaşamak kaçınılmazdır. Toplum içinde kullanacağınız mesleki kimliği seçmek başlı başına bir zorluk, bir uğraştır. Ne olacağınızın kararını verdiğinizde, yaşam boyu sunacağınız mesleki kimliği de seçmiş olursunuz. Ama sadece seçmek sorunu çözümlememekte, bizimki gibi toplumlarda, seçiminizi kullanarak, mesleki kimliğinizi uygulama sıkıntısı olabilmektedir. Tabi ne olacağına hiçbir zaman karar veremeyerek, kimliklerinin bir parçasını hep eksik bırakanlar bunun dışındadır.
Kimlik duygumuz tüm bu öğeleri tamamladığımızda biter mi? Tabi ki hayır. Cinsel, toplumsal ve mesleki kimliğimizin yanı sıra, kendi benliğimizi bilinçli ya da bilinçsiz kabullenmiş olmamız, kimlik duygumuzu tamamlamamızı sağlayacaktır. Dediğimiz gibi, kimlik duygusunun tamamlanması ergenlik döneminde olur. Yetişkin dönem, kendi kimliğimizin, başkalarının kimlikleriyle birleşmesi gereken dönemdir. Dostluk gibi, aşk gibi, iş arkadaşı gibi… Bunları başarabilmek için, kendi kimliğimizi bütünlemiş olmalıyız. Ayrıca, bireysel kimlik gelişimini tamamlayamayan, kim olduğu sorusuna yanıt veremeyen, sevemeyen bireylerin oluşturduğu bir iş yerinde kurumsallığı ve o toplumda, sağlıklı bir ulusal kimliğin oluşumunu beklemek ne kadar gerçekçi olur bilinmez…
